- موقعیت جغرافیایی شهرستان کنگاور:

شهرستان کنگاور با وسعتی برابر با 000/884 متر مربع در شرق استان کرمانشاه قرار دارد این شهرستان حدود 5/3 درصد از کل وسعت استان کرمانشاه را تشکیل می­دهد شهرستان کنگاور بین 16 و 34 درجه تا 39 و 34 درجه عرض شمالی و 34 و 47 درجه تا 50 و 48 درجه طول شرقی از نصف­النهارگرینویچ قرار دارد. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1200 متر است شهرستان کنگاور از شمال به اسدآباد همدان، از جنوب به نهاوند، از مغرب به صحنه و هرسین و از مشرق به تویسرکان محدود می­شود.

2-وجه تسمیه:

ایذیدور خاراکسی جغرافیا نویس یونانی برای اولین بار در سال 37 میلادی از کنگاور عبور کرده و از این شهر به نام کنکو بار یاد کرده است. وی از وجود معبدی در این شهر برای نیایش الهه آرتیمیس خبر داده است. در دوره اسلامی مورخان و جغرافیا نگاران عرب و ایرانی از کنگاور سخن رانده­اند از جمله در معجم­البلدان یاقوت در سال 623 هجری قمری آن را کنکور نامیده­اند.

یعقوبی گفته است قصرالصوص شهری است در هفت فرسخی اسدآباد. حمدالله مستوفی به سال 740 هجری قمری مینویسد کنگور. لسترنج با اقتباس از آثار نویسندگان اسلامی کنگوار می­نامد.

3-نژاد:

مردم کنگاور از نژاد سفید و از اقوام کرد و لرند. در دهکده فش عده کمی از بازماندگان ارمنی ساکنند که خود معتقدند از همراهان شیرین زن خسرو دوم ساسانی بوده­اند و از آن زمان ساکن شده­اند. با این حال به شهادت آثار قبرستان جهودها واقع در شمال معبد ناهید و سنگ نبشته­ای با کلمات منقطع و منقور بر پیشانی در نهر ذوله چلمران به خط عبری، یهودیان نیز در کنگاور ساکن بوده­اند.

4-زبان:

از دوره صفویه به این طرف از مردم ترک لهجه نواحی مجاور نیز عده­ای به کنگاور کوچ کرده­اند. نتیجه درهم آمیزی این ا قوام به وجود آمدن لهجه­های مختلف، قیافه­های متفاوت و حتی پاره­ای سنت های کاملاً مشخص و مشهود است به این ترتیب که در یک ده می­توان دو یا سه لهجه مختلف چون کردی، لری و ترکی را به صورت زبان وگویش عمومی آن ده مورد بررسی قرارداد زبان مردم کنگاور آمیزه­ای از کردی و لری و ترکی و فارسی است.

5-دین:

اکثر قریب به اتفاق جمعیت کنگاور را شیعه تشکیل می­دهد و درصد کمی نیز از خواهران و برادران سنی مذهب اهل کردستان عراق و نیز جمعی از پیروان اهل حق هم در منطقه ساکن هستند در گذشته انگشت شماری مسیحی و یهودی در شهرستان زندگی می­کردند که به کار تجارت و طبابت می­پرداختند.

6- هنرهای سنتی:

6-1- منبت کاری:

منبت به معنای کنده کاری روی چوب است. در روستای قدیمی گودین از توابع شهرستان کنگاور چند نفر از جوانان در کارگاهی کوچک با حداقل امکانات به هنر منبت کاری روی چوب مشغول می­باشند. در هنر منبت کاری از ابزارهای خاصی جهت تراشیدن چوب و فرم دادن به آن استفاده می­شود از جمله این ابزار عبارتند از: انواع مغارها- شفره- چوبساب- چکش منبت کاری( توپز) منبت کاری روی چوب در چهار مرحله 1- طرح زنی2- سوراخ کردن3- اره کاری4- مغار کوبی اجرا می­گردد. نقوشی که در منبت کاری روی چوب در روستای گودین بکار می­رود شامل نقوش اسلیمی وگل وگیاه است. هنرمند گودینی علیرغم نبود امکانات لازم چه از نظر شرایط فیزیکی محیط کارگاه و چه به لحاظ مواد اولیه همچنان به کار منبت مشغول می­باشد. با وجود اینکه هنرمندان گودینی برای عرضه کار ارزشمند خود مجبورند محصولات خود را با نازلترین قیمت بفروش برسانند، اما عشق و علاقه بکار مانع از ترک این هنر از ایشان نشده و هچنان هستند کسانی که در این روستا به این هنر پر ارزش مشغولند.

6-2- ساز سازی:

تنبور سازی زهی است که دارای چهل پرده است و بر خلاف سه تار و تار با پنجه نواخته می­شود. ساز سازی در ایران قدمت طولانی دارد و ساختن ساز تنبور در شهرستان کنگاور نیز از قدمت دیرینه­ای برخوردار است. در فاصله 18 کیلومتری از شهرستان کنگاور در دهستان فش- روستایی بنام فش وجود دارد. در این روستا به نحو چشمگیری کارگاههای ساخت انواع مختلف آلات موسیقی از قبیل تنبور، تار و سه تار دیده می­شود. در اکثر خانه­های روستایی در گوشه­ای از فضای خانه کارگاه کوچکی جهت ساخت تنبور، سه تار و تار دیده می­شود. در روستای فش پیرمرد کهنسالی زندگی می­کند بنام استاد یدا... اشرفی این فرد در واقع استاد مسلم ساخت آلات موسیقی در این روستا است. و تمامی اهالی که در این روستا به کار ساخت و ساز مشغولند، از شاگردان استاد یدا... محسوب می­شوند. تنبور دارای قسمتهای مختلفی از قبیل: کاسه- دسته- صفحه- سیم گیر- خرک- شیطانک- گوشی و پرده است. در ساخت تنبور نیز از ابزارهای مختلفی از قبیل: فرز- دریل- اره- رنده- تیشه- اره مویی- سوهان نرم- سوهان زبر- سنباده در انواع مختلف، استفاده می­شود.

6-3- قالی بافی:

سابقه بافت قالی در ایران باستان بر طبق شواهد موجود به 2500 تا 3000 سال برمی­گردد. و در جای جای این سرزمین قالیهای رنگا رنگ با نقوش زیبا بر حسب نوع اقلیمی و فرهنگ حاکم وجود دارد. در شهرستان کنگاور نیز همچون دیگر نقاط هنر پرورکشورمان قالی و قالی بافی جایگاهی خاص دارد. این شهرستان بعد از شهرستان سنقر بیشترین سهم را در قالی بافی کرمانشاه دارا می­باشد. بیش از 2000 کارگاه قالی بافی خانگی در این شهرستان وجود دارد. قالی بافی اغلب در روستای گودین، رستم آباد، رحمت آباد، سلطان آباد،کرماجان، دهلر، حسن آباد، رشتیان و آران به روش سنتی وجود دارد نقوش بکار رفته در قالی کنگاور با توجه به شهرهای نهاوند، تویسرکان، اسدآباد و سنقر تاثیر نقوش این شهرها بر قالی کنگاور کاملاً مشهود می­باشد. بر این اساس عمده نقوش بکار رفته در قالی کنگاور عبارتند از: اوشوند- نقش گل خار- نقش بی آرده- نقش مالیچه- نقش تاجی آباد- نقش حسین آباد- نقش بازو بندی- نقش دوگل اکبرآباد- در روستای فش از توابع شهرستان کنگاور نقوش قالی عبارتند از: چهار چم- گل بزرگ- و سگ ماهی. در حال حاضر سه کارگاه آموزش قالی بافی فعال در شهرستان کنگاور وجود دارد.  

7- مهمترین آثار و ابنیه تاریخی فرهنگی شهرستان کنگاور:

7-1- معبدآناهیتا:

بنای معروف به معبد آناهیتا در مرکز شهر کنگاور و بر سر راه امروزی همدان- کرمانشاه واقع شده است این بنا با 6/4 هکتار بر روی پشته­ای صخره­ای از نوع شیست مشرف به دشت کنگاور ساخته شده که بلندترین نقطه آن 32 متر ارتفاع دارد. گوشه شمال غرب این بنا امامزاده ابراهیم و مسجدی بر پا است.

نقشه بنای کنگاور چهار ضلعی و به ابعاد 209×224 متر است که هر ضلع آن به شکل دیواری به ضخامت 5/18 متر است که بر روی آن ردیفی از ستونهای قطور قرار گرفته است. بر روی دیوارهای این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی یک ردیف ستون قرار گرفته است این ستونها کوتاه و قطورند فاصله ستونها از محور تا محور 475 سانتیمتر است ستونها در این مکان بر خلاف آپادانای داریوش و پاسارگاد ساده و بدون تزیینند و کوتاه و قطور و از دو جنبه معماری و حجاری قابل بررسی و توجه­اند.

7-2- در پای دیوار شرقی گورهایی با روشهای متعدد تدفین شده­اند در این قبور که اغلب آنها متعلق به زمان پارتیان است سکه­هایی کشف شده که زیر سر یا در دهان و یا کف دست مردگان جای داشته­اند اغلب سکه­ها متعلق به فرهاد اول، اشک پنجم ( 181- 174 پ.م) و ارد اشک سیزدهم( 56-37 پ.م) هستند.

7-3- بیش از دویست علامت که از آنها به علائم حجاران نامبرده شده در این بنای تاریخی شناسائی و بررسی شده است کامبخش فرد کاوشگر محوطه این علائم را به سه گروه و به سه دوره تاریخی نسبت می­دهد.

گروه اول: علائمی که با علائم حجاران در پاسارگاد یکسان می­باشد.

گروه دوم: علائم مورد استفاده آرامیان و سامانیان در بین­النهرین و همزمان با دوره پارت.

گروه سوم: علائمی هستند که در بین آنها کلماتی به پهلوی ساسانی دیده میشود. نوشته­ها عموماً (پیر و پیروز) هستند که در زمان پیروز شاه کنده شده­اند.

7-4- عده­ای از نویسندگان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته­اند ( آناهیتا ایزد بانوی آبهای روان، زیبایی، فراوانی و برکت) برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته­های مورخین  ایرانی و عرب سده دوم هجری به بعد این بنا را قصرالصوص و از نظر ساخت نیز عده­ای این بنا را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم پیش از میلاد نسبت داده­اند.

8- معدن تاریخی چلمران

معدن چلمران ( شلمران) یکی از مهمترین معدن استخراج سنگ در ساخت معبدآناهیتا می­باشد. همچنین با آغاز فعالیتهای باستانشناسی در این محوطه از سال 1347 و بررسی های بعمل آمده علاوه بر معدن چلمران چند نقطه دیگر که آثار برداشت و استخراج سنگ در آنها مشاهده شده مانند معدن سلطان آباد ( رستم آباد) هلال احمر و معدن شمال شهر کنگاور شناسایی شده­اند و تعدادی دیگر از معادن تاریخی این بنا در بررسی گروه علمی پایگاه معبدآناهیتا در سال 1383 بررسی و شناسایی شده­اند. که عبارتند از معدن باغ ملی معدن اله دانه و معدن قوره جیل. شایان ذکر است که معدن باغ ملی نزدیک ترین معدن به معبدآناهیتا و حدوداً در فاصله 200 متری شمال معدن قرار گرفته است.  
            

9- امامزاده ابراهیم

امامزاده ابراهم در شمال غرب بنای معروف به معبد آناهیتا قرار دارد. بنای قدیمی این امامزاده در زلزله سال 1336 شمسی تخریب و بعدها بنایی بزرگتر به جای آن ساخته شد. بنای فعلی تقریباً به همان شکل قدیمی ایجاد شده است. این بنا دارای صحن مرکزی و گنبد  خانه  است و گنبد آن از نوع گنبدهای دو پوسته می­باشد. همچنین این بنا دارای دو منار آجری است. از بنای قدیمی امامزاده تنها سردر وردی به محوطه حیاط بر جای مانده است.   

 
10- تپه گودین:

 این محوطه تاریخی در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کنگاور قرار دارد. وسعت تپه مرکزی و وسعت تپه اصلی از راس آن حدود 300×450 کیلومتر مربع می­باشد گودین تپه توسط کایلریانگ حفاری گردید. هفت دوره اصلی دارد که آن را مورد شناسایی قرار داد دوره دوم مربوط به استقرار مادهاست از معماری دوره دوم دیوار خشتی به طول 65 متر با عرض بین 3تا4 متر مورد شناسایی قرار گرفته است. بقایای به جای مانده در این تپه شامل برج، اتاقهای متعدد، تالار ستوندار و اجاق آشپزخانه می­باشد. جهت ساخت دیوار شمالی بنا از دیوار حصار اصلی استفاده شده است در طرف دیوار جنوبی سکوهایی به عنوان نیمکت جهت نشستن تعبیه شده است. آزمایش کربن 14 تاریخ این طبقه را 824 قبل از میلاد تعیین نموده است.

                                  
                             
   
 11- پل کوچه:

پل کوچه در هفت کیلومتری شرق کنگاور، در مسیر جاده کنگاور به تویسرکان در روستای کوچه واقع شده است پل کوچه بر روی رودخانه خرم رود در جهت شمال شرقی جنوب غربی احداث شده است این پل به طول 80/68 متر و عرض 5 متر می­باشد که شامل شش پایه سنگی است که چهار پایه مرکزی آن هر یک به عرض 10/3 متر است پایه­های این پل از دو بخش تشکیل شده­اند بخش اول پایه بصورت مکعب مستطیل و بخش دوم شامل آبشکن مثلثی شکل می­باشد. پایه­های این پل بر خلاف سایر پل های این استان تنها در یک طرف پایه ( قسمت شمالی) ددارای آبشکن است این پایه­ها در قسمت داخل به وسیله لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. این پل دارای چهار دهانه نامساوی است. ارتفاع هر یک از این دهانه­ها از کف رودخانه تا تیزه قوس در وضع موجود در حدود 10/2 متر می­باشد. طاق تمام این دهانه­ها از نوع طاقهای جناغی است ولی دهانه پنجم که در گذشته فرو ریخته است به هنگام بازسازی آن بدون توجه به فرم اولیه بجای استفاده از آجر و ملات گچ از سنگ لاشه استفاده کرده و همچنین در جریان بازسازی طاق این دهانه در نمای جنوبی به صورت هلالی درآمده است. متاسفانه کتبیه­ای برروی بنا وجود ندارد تا زمان دقیق آن را مشخص نماید. ولی با توجه به ساختار معماری آن و مقایسه با پل های صفویه به نظر می­رسد این پل نیز در دوره صفویه ساخته شده باشد.
                                                          

12- حمامهای تاریخی:

12-1- حمام کهنه:

حمام تاریخی کهنه که امروزه عنوان توکل یافته است و در بین حمامهای تاریخی کنگاور قدیمی ترین محسوب شده و در ضلع غربی معبدآناهیتا و در ضلع جنوبی راسته پالاندوزها در محله گرگون کنگاور قرار دارد.این حمام دارای سر بینه­ای هشت ضلعی دو به دو برابر به قطرهای 585×575 سانتیمتر است. در هر ضلع صفه­ای ساخته شده است که رختکن حمام می­باشد. وسط صفه شرقی در ورودی به سربینه و در وسط صفه شمال شرقی راهرو ورودی به حمام گرم است. بلندی صفه­ها از کف سر بینه 60 سانتیمتر است  بر روی طاق جناغی صفه­ها سقف کنبدی سربینه زده شده است. در وسط سربینه حوضی هشت ضلعی دو به دو برابر قطرهای 193 و 1877 از سنگ تراشیده ساخته­اند. لبه حوض را با سنگ تراشیده شده بالا آورده­اند. در ورودی به سربینه، غربی است.

گرمخانه: برای رفتن به حمام گرم از راهرویی به شکل L باید گذشت. در ضلع سمت راست این راهرو محل مستطیل شکلی هست  با طاق گهواره­ای. گرمخانه محوطه­ای است چهار ضلعی به درازای 854 و پهنای 8044 سانتیمتر. چهار فیلپای چهار گوش به ابعاد 95× 85 دسانتیمتر گرمخانه را به سه بخش تقسیم می­نماید. فاصله فیلپاها از یکدیگر 3500 سانتیمتر است. بلندی فیلپاها تا ابتدای طاق جناغی زده شده است. بام گرمخانه از دو قسمت تشکیل می­شود. قسمت وسط گنبدی مدور و اطراف گنبد طاقهای جناغی است. در ضلع شمالی بنا خزینه آب گرم و در سمت غرب خزینه آب سرد است، محل ورود به خزینه آب گرم را چیده و حمام را به دوش تبدیل کرده­اند. خزینه آب سرد هم به خلوتی مبدل شده است. سقف هر دو (ص 165) خزینه جناغی است. در ضلع شرقی گرمخانه محوطه­ای مستطیل شکل است با طاق هلالی که تنویر خانه حمام بوده و هست.

       --------      
12-2- حمام میدان:

در ضلع جنوبی قلعه بنا شده که در حال حاضر چون سایر قسمتهای دیگر قلعه رو به خرابی است. در وردی حمام در ضلع غربی سر بینه قرار دارد.

سربینه محوطه­ای هشت ضلعی دو به دو برابر است. در هر ضلع صفه­ای ایجاد شده که چهار عدد آن بزرگ و چهار عدد آن کوچکتر است.صفه­های بزرگ به دهانه 165 سانتیمتر و صفه کوچکتر به دهانه 112 سانتیمتر است. از چهار صفه کوچک دو تا درورود به سر بینه و یکی در ورود به گرمخانه را تشکیل می­دهد. و به این ترتیب از پنج صفه دیگر جهت رختکن استفاده می­شده است. طاق کلیه صفه­ها هلالی است و طاق گنبدی سربینه روی آنها زده شده است.

       -------       
12-3-حمام حسن خان:

این حمام درمحله شهرآباد یکی دیگر از حمامهای قدیمی کنگاور می­باشد. بنای این حمام نیز بدین ترتیب است: سربینه این حمام هشت ضلعی است که بیشتر به مستطیل شبیه است. یعنی چهار کنج مستطیل بریده و از آن صفه­های کوچکی درآورده­اند که نتیجه یک هشت ضلعی که دو به دو با هم برابر می­باشند بوجود آمده است. درازای سربینه 753 و پهنای آن 434 سانتیمتر است. حمام گرم شباهت زیادی به سربینه دارد. در ضلع غربی و شرقی دو صفه است به دهانه 312 و عمق 180 سانتیمتر پشت صفه شرقی خزینه آب گرم است که محل ورود به آن بسته شده و به منبع آب گرم بدل شده است. صفه ضلع شمالی به دهانه 161 و عمق 105 سانتیمتر است. در ته این صفه حوضچه­ای برای شستن لنگ است. صفه جنوبی شبیه صفه شمالی است. در دیوار انتهای صفه محل ورود به تنویر خانه حمام قرار دارد.

   -----   
13- سرابها:

13-1-سراب کبوتر لانه:

 این سراب در غرب کنگاور قرار گرفته و از سازنده­های کارستیک منطقه تغذیه می­گردد. این سراب نسبتاً پرآب و تشکیل رودخانه کبوترلانه را در پایاب خود می­دهد و مقدار بده آن در تیر ماه 300 متر در ثانیه تخمین زده شده است و یکی از نقاط تفریحی شهر کنگاور می­باشد.

                        ------                     
13-2- سراب فش:

این سراب در شمال غربی شهر کنگاور قرار دارد و همانند سایر سرابهای منطقه از تشکیلات آهکی منطقه تغذیه و بوجود آمده است. بدلیل قرار گرفتن این سراب در کنار آثار تاریخی و نیز سرسبزی و طبیعت زیبا این مکان یکی از نقاط تفریحی شهر کنگاور بحساب می­آید.

                         -------------

 
13-3- سراب خرم آباد ( بوجان)

این سراب زیبا در 5/10 کیلومتری شمال  کنگاور در ارتفاع 1600 متری از سطح دریا و در نزدیکی سراب فش در شمال روستای خرم آباد واقع شده است. سراب بوجان از نوع چشمه­های آهکی می­باشد. این سراب به لحاظ میزان آبدهی و اثری که می­تواند بر کشاورزی منطقه داشته باشد مهم و قابل توجه بوده و بخشی از اراضی روستاهای فش، فشخوران، و سلیمان­آباد، و... را مشروب می­کند همچنین یکی از مکانهای پرورش ماهی می­باشد که در فصل بهار از مکانهای دیدنی کنگاور محسوب می­شود.

13-4- سراب ماران

این سراب در 10 کیلومتری جنوبغربی کنگاور و در ارتفاع 1532 متری از سطح در یا در محل کوه مشرف بر سراب ماران و به فاصله 30 متری از ضلع شمال شرقی سراب تپه­ای طبیعی قرار دارد این تپه در دامنه جنوبی ارتفاعات متمرکز است که در میان این بقایا علاوه بر سفال، تعدادی سنگهای ترشدار مکعبی شکل ( مشخصه آجرهای ساسانی) در محل پراکنده و قابل مشاهده است. از سوی دیگر این محل دارای یک چشم انداز بسیار زیبا طبیعی و مشرف بر دشت زیبای دهلر است فضای سبز و آثار تاریخی زیبایی مضاعفی به طبیعت بکر آن داده است.

------